Köyümüzün kısa tarihçesi - İsmet Teker
Köyümüzün Kısa Tarihçesi
Köyümüzün şu anda kurulu bulunduğu alan üzerinde daha önceleri bir çok uygarlık yaşamıştır. Bunlar, Medler, Persler, Sasaniler(Partlar), Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyet ve topluluklarıdır. Öte yandan bu coğrafya üzerinde değişik zamanlarda Araplar ile Ermenilerin hakimiyet mücadelesine de sahne olmuştur.
1640 yılında Hormek (Xormek) Aşireti Pircan kolundan Mehmet Ağa ve amca çocukları olan Kalosiya(Kolasa,Beka olarakta adlandırılırlar)larla beraber köye gelip yerleşmişlerdir. Osmanlı devlet organizasyonunda köyümüz nahiye olmuş, ilk resmi sıfatı da Vartoya bağlı Varto Muşa bağlı Muş ta Erzurum iline bağlı olarak idari işlerini yerine getirmiştir.Bir dönem sonra Muş Bitlis iline bağlanınca Bitlise bağlı idari kademede kalmıştır. 1891 yılında Çaylar(Üstükran) nahiye olunca köy statüsünde kalmış günümüzde de bu statüyle devam etmektedir.
Tatan adının aslen Ermenice olduğu yönünde savlar olmakla beraber , zazaca isim olduğu yönünde de tezler mevcuttur. Ermeni dilinde Tatar : Kök,teneffüs, istirahat,doğadaki hortum , tatav; sağanak yağış anlamına gelirki bu da tatanlı ya da tatar kelimelerinin sonradan çevrilerek tatan olduğu savı ağırlık kazanmıştır.
Zazaca da tat; kavim,imdat ,medet anlamını taşırki kimi görüşlerde Tatan adının imdat,medet anlamını taşıyan Tat dan türetildiği savunulur. Kökeni ne olursa olsun Tata ya daTatan ismini hepimiz seviyoruz.Bu isim çevre köylerde benimsenmiş bir isim olup Tatan olmanın onuru ile yaşamanın mutluluğunu taşıyoruz.
Coğrafik olarak Bingöl dağı eteklerinde bir ovada kurulmuştur. Jeolajik yapı itibariyle deprem fay hattı hemen yanından geçer. bu sebeple depremlerde en yıkıcı zararı Tatan görür. Kuzeyinde Bingöl dağları, Güneyinde Kur Tepesi ve Şerafettin dağları arasında verimli ve sulu araziye sahip bir ova yer alır.Komşu köyleri Güneyde Yılanlı(İnalı) , Güneydoğuda Leylek,Doğuda Armutkaşığı(Tanzik), İçmeler(raqasa),Kuzeydoğuda Doğanca(Sofya), Kuzey de Taşlıyayla(Şeman) ve Ali Seyit Mezrası(Mezra Zerdi), Kuzey batıda Çaylar(üstükran), Batıda Özkonak(qereqvej) ile sınırdaştır.
Asıl köken olarak, Horasandan göç eden dedelerimiz Güneydoğu Anadoludan Dersime oradan da Bingölün Karer bölgesine , Karerden de Vartonun Üstüran a ordanda Raqasana geldiklerini biliyoruz.Raqasan köyünde Mehmet Ağa kardeşi Kalosiya,Mikail,Nebi, Mamet olarak çoğalmışlardır.Mehmet Ağa ve akrabaları Perican bölgesinden geldiklerinden kendilerine Pircanlar denmiş. Halende bu ailelerden gelenler pircan olarak adalandırılır.
1640 yılında Mehmet Ağanın oğlu Mehmet Ağa yanına amca çocukları olan Kalosiyanın çocukları ile Nebi amcasının çocuklarının bir kısmını alarak gelip Tatana yerleşir.Tatan Erzurum iline bağlı olarak nahiye yapılır. Kendisi de nahiye müdürü olur. Dolayısıyla Tatan bölgemizin ilk nahiyesi olarak devlet yöresel yönetiminde yer alır.Tatana geldiklerinde köyde 6 Ermeni ailesi yaşamaktaydı. Bu Ermeni aileler 1860 yılından sonra köyü terk edip Gundemiran(Çayçatı) ve Baskan köylerine göçmüşlerdir.
Mehmet Ağanın torunlarından Hüseyin Ağanın nahiye müdürlüğü yaptığı dönemde (o döndemde yöneticilik babadan oğula, genelikle büyük oğula geçerdi) Xıran aşiretinden İsmail(Çe İsmi) ve ailesi, köyde din işlerini düzenlemek ve Kuran eğitimi vermek üzere Dodo(çiyane çe Temıri) Temir ailesi , seyitlerden Devrisgevran ailesi, ve Kerbaşi(Qerbajıj) ailesinden(Çe Sınci) gelip köye yerleşmişlerdir. O dönemde akrabalardan olan Qerqaş ailesi köyü terk edip yüzyıl sonra geri dönmüşlerdir.
Mehmet Ağa(Perkanlar da denir)nın torunları:Sarıkaş,Teker,Toktaş,Tekgül soyadını taşımaktadırlar.
Kalosiya dedemizin torunları: Özdemir, Kaya, Koşar,Karataş,Sarıkaya,Turan,Karakaya, soyadını taşımaktadırlar.
Nebi dedemizin torunları: Baysal veTaşkıran,Gök Soyadını taşımaktadırlar.
Temir dedemizin torunları: Tural ve Saran soyadını taşımaktadırlar.
Sınco dedemizin torunları :Ak,Oral ve Aktaş soyadını taşımaktadır.
İsmo dedemizin torunları:Akkoyun ve Tekemen soyadını taşımaktadırlar.
Dervişgevran torunları : Beyazgül ve Gül soyadını taşımaktadır.
Aslında günümüzde iç evlilikler dolayısıyla herkes birbirinin kuzeni,dayısı ve amcasıdır. Kabile farklılığı da hiç kalmamış gibidir.
Hamidiye Alayları döneminde köyümüz bir sefer talan edilmiş,1917 yılında Rus işgaline uğramıştır. Bu işgale karşı çıkan, köyü örgütlemeye çalışan Hüseyin Ağa torunlarından Hasan Ağanın oğulları Hüseyin ve Halit, Rızgan Ağanın oğulları Süleyman ve Ağa ile Köy muhtarı olan Seyit Mahmut Rus askerleri ve Ermeni milisleri tarafından Gulici deresinde şehit edilmişlerdir.
Cumhuriyetle beraber eğitime önem veren köyümüzde Halit Güneşoğlu(Sarıkaş), Fezullah Saran, Mahmut Beyazgül, Binali Beyazgül eğitmen olmuşlardır.Hem halka okuma yazma öğretmiş hem 40 yaş üstü hepimizin öğretmeni olmuşlardır.
İkinci kuşakta yer alan Mehmet Tural Hakim, İsmet Teker(Hasaligil) Kimya Mühendisi, Hüseyin Tural Kimya Profosörü, Hasan Tokuçin AvukatMehmet Teker Yüksek ziraat mühendisi , Yusuf ziya Sarıkaş öğretmen ve lise müdürü, Temur Saran öğretmen olarak her Tatanlı gencin idolu olmuşlardır.
Bunları örnek alan diğer gençler okumaya önem vermiş sitede de belirtildiği gibi her meslek ve okuldan mezunlar vermiş Türkiyenin örnek köyü olmuştur.
Sonuç olarak, hepimiz Tatanlı ve Tatan dostları olarak haklı övünç ve gururu taşıyoruz.
Saygılarımla
Biyolog: İsmet TEKER
